«Եռակի հարված», «Եռակի համաճարակ» կամ «Եռդեմիա»․ մասնագետը՝ նոր վիրուսի մասին

Համավարակներն ու սեզոնային վիրուսները վերջին ժամանակներս, ցավոք սրտի,  դարձել են բոլորիս ընտանիքների անբաժանելի մասը, որոնք նոր թափով գլուխ բարձրացրեցին վերջին 1֊1,5ամսվա ընթացքում։

Մեզ հետ զրույցում բժիշկ-թերապևտ, սրտաբան, ‹‹Ներքին Հիվանդությունների Բժշկության Հայկական Ասոցիացիայի›› նախագահ, ‹‹Քանաքեռ-Զեյթուն›› ԲԿ-ի Հետքովիդային վերականգնողական ծառայության ղեկավար Լամարա Մանուկյանն, անդրադառնալով վերոնշյալին, ասաց, որ  դեկտեմբեր ամսին դեռ Եվրոպական միության Հիվանդությունների կանխարգելման և վերահսկման եվրոպական կենտրոնն (ECDC) ու Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը համատեղ հայտարարություն տարածեցին, որում մտավախություն հայտնեցին գրիպի, COVID-19-ի և շնչառական սինտիցիալ վիրուսի (RSV) համատեղ շրջանառության վերաբերյալ, որոնք կարող են առաջացնել էական ծանրաբեռնվածություն առողջապահական ծառայությունների վրա, այդպիսով, հայտարարելով սպասվող «եռակի համաճարակի» մասին, որն աշնան վերջից սկսեց թափ առնել Եվրոպայում և ԱՄՆ֊ում։ Հայտարարության մեջ նաև ընդգծվում է, որ շնչառական մի քանի հարուցիչների տարածման հետ կապված այս իրավիճակը դժվարացնում է կանխատեսել, թե ինչպես կզարգանա հիվանդացությունը ձմռանը․ «Կարծում եմ, բոլորիս համար ակնհայտ է, թե ինչ իրավիճակ էր դեկտեմբերին Հայաստանում և դեռ շարունակվում է՝ ավելի ուժգնանալով։ Չկա գրեթե մի ընտանիք, որտեղ վերջին 1֊1,5 ամսվա ընթացքում ՍՇՎՎ վարակված չլինի գոնե մեկ անձ․  հատկապես երեխաների շրջանում ավելի բարձր է հիվանդացությունը և, ամենակարևորը՝ ատիպիկ ընթացքով ու նոր բարդություններով։ Այսպիսով, երեք շնչառական վիրուսային վարակ` կորոնավիուս ( օմիկրոն տարբերակը), խոզի գրիպ (H1N1) և ռեսպիրատոր սիտիցիալ վիրուսը (RSV, H3N2), որոնք ակտիվ շրջանառում են և կարող են ներխուժել օրգանիզմ ինչպես միասին` հիբրիդային տեսքով, այնպես էլ հերթով` նախորդ վիրուսից թուլացած իմունային համակարգը ավելի հեշտ է ընկալում նոր վարակը և նախորդից ավելի ծանր ընթացք է ունենում։ Սա բացատրվում է նրանով, որ կորոնավիրուսն իր ակտիվությամբ դուրս էր մղել այլ սեզոնային շնչառական վարակների (գրիպ, ադենովիրուս, ռեսպիրատոր սինտիցիալ վարակ և այլ), որոնցով մենք հիվանդանում էինք տարեկան 1-2անգամ և մեր օրգանիզմը ձևավորում էր իմունային պաշտպանվածություն։ Այս իրավիճակը, երբ դոմինանտ վիրուսը ընկճում է այլ վիրուսների զարգացումը և բազմացումը, բժշկության մեջ հայտնի է որպես վիրուսային ինտերֆերենցիա։ Իսկ հիմա, երբ կորոնավիրուսը թուլացել է, 2֊3 տարի անց սեզոնային վարակները վերադարձան մեր անպաշտպան օրգանիզմ և արագ մուտացիայի ենթարկվելով, նոր կլինիկական դրսեւորումներով և բարդություններով հանդես եկան»։

Մեր այն հարցին, թե ինչն է փոխվել, ինչպիսի՞ ախտանիշներ են ունենում RSV-ով հիվանդացած մարդիկ, որո՞նք են խոցելի խմբերը և ի՞նչ բարդություններ կարող են առաջանալ՝ բժշկուհին ասաց, որ քանզի բոլոր վերը նշված վիրուսները փոխել են իրենց ընթացքը, կլինիկական արտահայտումները և բարդությունները, ուստի կանխարգելման և բուժման նոր թարմացված մոտեցումներ են անհրաժեշտ։ Օրինակ` շնչառական սինցիցիալ վիրուսը հիմնականում ախտահարում է մինչև 5 տարեկան երեխաներին, ուստի այն համարվում է մանկական վարակ: Ամենից հաճախ այն դրսևորվում է որպես սովորական մրսածություն, ավելի հազվադեպ՝ առաջացնում է վերին շնչուղիների բորբոքում, բրոնխիոլիտ և թոքաբորբ։ Երեխան, որը նորմալ է զարգանում, սովորաբար հեշտությամբ հաղթահարում է հիվանդությունը: 100 հիվանդից մեկ-երկուսը հոսպիտալացվում է, իսկ պահպանողական թերապիայից հետո արագ դուրս են գրվում։ Երբեմն այն ազդում է տարեցների, իմունային անբավարարությամբ և քրոնիկ սիրտ-թոքային խնդիրներ ունեցող մարդկանց վրա: Բայց նույնիսկ նրանց մոտ, որպես կանոն, հիվանդությունը տևում է ոչ ավելի, քան հինգ օր և անցնում առանց հատուկ հետևանքների։ Իսկ հիմա ունենք մեծ աճ հոսպիտալացումների, ձգձգվող կամ կրկնվող ընթացքով ծանր դեպքերի, բարդությունների` թարախային տոնզիլիտների, բրոնխիտների, բրոխիոլիտների, ինչպես նաև թոքաբորբերի, եֆստախեիտների, օտիտների, լուծերի տեսքով։ Գրիպի ընթացքը և կլինիկական դրսևորումները մեծահասակների մոտ ևս ունի առանձնահատկություններ` արտահայտված ինտոքսիկացիայի երևութներ. բարձր ջերմություն մինչև 39,0- 39,5, սրտխառնոց, փսխում, չոր խեղդող հազ, սաստիկ մեջքացավ, մկանացավեր, որոնք դժվարացնում են քայլքը և շարժումները, արտահայտված թուլություն, ախորժակի կորուստ, քրտնարտադրություն, ընկճվածություն։ Բարդությունները նույնն են, ուղղակի մեծահասակների վերականգնողական փուլը ավելի դանդաղ է»։

Ինչպես նշեց Լ․Մանուկյանը, մարդիկ վարակվել են COVID-19-ով և գրիպով միաժամանակ՝ համաճարակի գրեթե սկզբից։ Առաջին դեպքերը գրանցվել են Նյու Յորքում՝ 2020 թվականի մարտ-ապրիլին, այնուհետև այլ երկրներում ևս, այդ թվում՝ Ռուսաստանում և Հայաստանում․ «Երկու վիրուսների համակցությունը, որոնք ազդում են շնչառական համակարգի վրա, որպես կանոն, նպաստում են հիվանդության ավելի ծանր և երկարատև ընթացքին։ Սակայն շատ այլ գործոններ ազդում են դրսևորումների ծանրության և տևողության վրա` պատվաստում, հիվանդի տարիք, քրոնիկական հիվանդություններ, ժամանակին և ճիշտ բուժում: Եթե մարդը պատվաստված է կորոնավիրուսային վարակի և գրիպի դեմ, ապա ծանր ախտանիշների և ծանր ընթացքի հավանականությունը նվազագույն է, իսկ հիվանդությունն ավելի արագ է բուժվում: Մինչև մեկ տարեկան երեխաների և տարեց մարդկանց մոտ, ովքեր ունեն սրտանոթային կամ բրոնխոթոքային պաթոլոգիաներ, շաքարային դիաբետ՝ ծանր և երկարատև ընթացքի վտանգը շատ ավելի մեծ է։ Համատեղ վարակումը մեծացնում է բարդությունների վտանգը, ըստ որոշ հետազոտությունների, քանի որ վիրուսները, որոնք վարակում են նույն բջիջը, կարող են ուժեղացնել միմյանց։

Այն, որ դա սկզբունքորեն հնարավոր է, վերջերս ապացուցեցին Մեծ Բրիտանիայի Գլազգոյի համալսարանի կենսաբանները: Ինչպես պարզել են գիտնականները, գրիպը և RSV-ն կարող են ոչ միայն միաժամանակ գործել, այլև խառնվել՝ վերածվելով հիբրիդային մասնիկների, որոնք կրում են երկու վիրուսների գենոմը:

Գրիպը սովորաբար տարածվում է վերին շնչուղիներում, մինչդեռ RSV-ն հարձակվում է կոկորդի և թոքերի բջիջների վրա: Հետազոտողները որոշել են ուսումնասիրել, թե ինչ է պատահում մարդկանց հետ վարակվելիս: Մարդու թոքերի բջիջները տեղադրվեցին պետրի ափսեի մեջ և ավելացվեցին երկու վիրուսների նմուշներ: Որոշ ժամանակ անց գիտնականները պարզեցին, որ երկու հարուցիչները միաձուլվել են մեկ գոյացության մեջ: Մանրադիտակի տակ այն նման էր արմավենու, որտեղ RSV-ն բունն է, իսկ գրիպի վիրուսը՝ պսակը:

Աշխատանքի հեղինակները ենթադրում են, որ նման հիբրիդներն ունակ են վարակել բջիջների ավելի շատ քանակ, քան միայն վիրուսներից որևէ մեկը: Հիվանդությունն ավելի ծանր է, քանի որ RSV-ն հակված է խորը ներթափանցել թոքեր: Բացի այդ, պարզվել է, որ հակամարմինները, որոնք իմունային համակարգը ակտիվացնում են գրիպի դեմ պայքարելու համար, այս դեպքում չեն գործում, քանի որ հիբրիդը կապվում է բջիջներին RSV սպիտակուցների միջոցով»:

Վերջում, անդրադառնալով  նաև օմիկրոն շտամի XBB.1.5 «կրակեն» նոր ենթատեսակի տարածման վտանգի մասին՝ բժշկուհին նշեց, որ այն արդեն հայտնաբերվել է 28 երկրում։ Այս ենթատեսակի ամենամեծ տարածումը դիտվում է ԱՄՆ-ում։ Ըստ գրախոս Կառլո Մարտուշելիի, դա կարող է պայմանավորված լինել այն պատճառով, որ XBB.1.5-ն առավելություններ ունի գերիշխող օմիկրոնի շտամների նկատմամբ: Միևնույն ժամանակ, «կրակենը» կորոնավիրուսի «առավել փոխանցվող ենթատեսակն» է։

ԱՄՆ-ից ստացված տվյալները ցույց են տալիս, որ XBB.1.5-ը ագրեսիվորեն տարածվում է, դեպքերի թիվը կրկնապատկվում է յուրաքանչյուր ինը օրը մեկ։

Ավելի վաղ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության փորձագետները գնահատել էին XBB.1.5 կորոնավիրուսի նոր ենթատարբերակի վտանգը․ «ՀՀ-ում և ՌԴ-ում դեռ չի հայտնաբերվել նոր ենթատեսակը, կարծում եմ կհասնի 1-2ամսից։ Պետք է լինենք զգոն, ուշադիր, բարձրացնենք իմունային համակարգը և քիչ ենթարկվենք սթրեսի։

Իսկ վերջում հավելեմ, որ միշտ պատրաստ եմ օգնել, զանգեք, գրեք բայց մի՛ հապաղեք, մի՛ ուշացրեք, միշտ հիշե՛ք, որ կանխարգելելը ավելի հեշտ է, քան բուժելը, իսկ բուժումը սկսել կլինիկական դրսևորումների 3-րդ օրը` արդեն ուշ է։

Եղե՛ք առողջ, իրազեկված և պաշտպանված»,- եզրափակեց բժշկուհին։

Նյութը  պատրաստեց՝ Մերի Եղիազարյանը